Становление белорусской государственности и формирование страны в нынешних границах обсуждали эксперты в программе «В обстановке мира».
«Я не ведаю такой краіны, у якой бы кіраўнік дзяржавы публічна выказаўся адносна гістарычнай навукі»
Игорь Марзалюк, СТВ:
Хутка 3 ліпеня. Яшчэ адзін момант – існуе такая вельмі паскудная міфалагема пра тое, што, маўляў, акупацыя нацыстамі стварыла ўмову для нейкай беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Но насамрэч, наколькі я памятаю, акупацыя гітлераўскай Германіі прывела да апошняга падзелу Беларусі.
Сергей Третьяк, заведующий отделом новейшей истории Беларуси Института истории НАН Беларуси:
Менавіта так. Так званая генеральная акруга Беларутэнія, якой кіраваў да 43-га года Кубэ, а потым Готтберг, яна займала меншую частку тэрыторыі Беларусі.
Игорь Марзалюк:
Здаецца, 30%.
Сергей Третьяк:
Так, 30%. Гродна і іншыя гарады Заходняй Беларусі былі прырэзаны да Усходняй Прусіі. Даўні праэкт новай Усходняй Прусіі. Гэта сталі ўжо германскія гарады. Паўднёвая частка Белаурсі была перададзена ў рэйхскамісарыят Украіны. Што тычацца тэрыторыі на Ўсходзе, то гэта была зона франтавога тылу группы армій «Цэнтр».
У выніку пераможнай вайны, на гэтых тэрыторыях планавалася стварыць новыя марыянетачныя дзяжаўныя ўтварэнні – ціпа рэзаць да генеральнай акругі Беларутэніі, аднак фактам застаецца тое, што на тэрыторыях, якія ўваходзілі ў зону франтавога тыла, беларускай работы, акупацыйнай улады нацысткія не дазволілі. Тут, што называецца, цвіў і пах рускі мір пад карычневым сцягам.
Сергей Ходин, заведующий кафедрой источниковедения исторического факультета БГУ:
Сапраўды, таму што нацыянальнае жыццё ахоплівае розные аспекты, таму што нямецкая, нацысткая акупацыя выкарыстовывала тое, што можна было выкарыстаць на ўзмацненне акупацыйнага рэжыму. Патрэбна было захаваць, напрыклад, калгасную сістэму, захоўвалі. Як толькі заўважылі, што ёсць іншыя настроі, імкнуліся ў іншым аспекце дзейнічаць. Тут зусім былі іншыя мэты. Я хацеў бы яшчэ адзін аспект нашай перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне – па сутнасці мы пачалі гаварыць аб прызнанні межаў. І якраз менавіта поспех савецкіх войскаў на франтах, ён садзейнічаў таму, што польскі ўрад і заходнія дзяржавы пашлі на прызнанне мяжы. Мы ведаем вось гэтыя канференцыі – Тэгеранскую, Ялцінскую канференцыі, дзе абмяркоўваліся пытанні аб усходніх межах Польшы, заходніх межах Савецкага Саюза, і Беларусі ў тым ліку. І вось якраз на гэтых канференцыях па меры таго, як савецкія войскі атрымлівалі адну перамогу за другой, мяняліся настроі. І ў выніку якраз і была магчымасць падпісаць гэтыя пагадненні.
Вячеслав Данилович, директор Института истории НАН Беларуси:
У размове аб нейкім існаванні беларускай дзаржавы пад пратэктаратам Германіі, па выніках Вялікай Айчыннай ці Другой сусветнай вайны можно весці размову, калі мы ведаем выдатна планы германскіх нацыстаў адносна беларусаў.
Дзяржавы без народа не бывае! Вы можаце называць як заўгодна, але калі людзі там жывут немцы – то гэта нямецкая дзяржава, калі няма беларусаў. А беларусаў планавалася, згодна з нацыстскім планамі – 25% анямечыць, астатніх высяліць і знішчыць – 75%. То есть фактычна народу беларускага не павінна было быць. Якая дзяржава? Яе не павінна было, увогуле, існаваць.
А тыя спробы нейкім чынам заігрываць з беларускай калабарацыяй, калі зразумела нямецкае кіраўніцтва, што не атрымліваецца перамагчы Савецкі Саюз – патрэбны былі нейкія дадатковыя сілы, яны выкарыстоўвалі, як абсалютна гарматнае мяса, завлякаючы вось гэтымі прыватнымі нейкімі рэчамі прадстаўнікоў часткі беларускай нацыянальнай эліты і тых, хто іх падтрымліваў.
Сергей Ходин:
Безумоўна, таму што не рассякрэчваліся тыя жаданні. Гэта былі абяцанні, якія бязмоўна выкарыстоўваліся дзеля поспеху ў ваенным супрацьстаянні толькі.
