Многие до сих пор спорят, чем должна была закончиться «Полесская хроника». О чём Иван Мележ не успел рассказать?
Говоря об Иване Мележе, белорусском советском прозаике, драматурге, народном писателе Белорусской ССР, прежде всего вспоминается его масштабное произведение «Люди на болоте». Однако творческое наследие писателя широко и многогранно. В документальном проекте «Тайны Беларуси» мы расскажем, кто же первым увидел у молодого автора задатки таланта и благословил его на литературную деятельность, какое название мог получить его самый известный роман и как сохраняется память о народном писателе в его родной деревне. К 100-летию народного писателя.
В 1965 году вышел второй роман из трилогии – «Дыхание грозы». А в 1976-м был опубликован третий роман – «Метели, декабрь».
Елена Сузько, кандидат филологических наук, доцент кафедры белорусской и русской филологии филологического факультета Мозырского государственного педагогического университета имени Ивана Петровича Шамякина:
Сёння мы чытаем і ведаем тры кнігі з яго маштабнага твора. На жаль, два апошнія творы не былі дапісаны пісьменнікам, але ж такія раманы, як «Людзі на балоце», «Подых навальніцы», «Завеі, снежань» сталі сапраўды этапнымі не толькі ў развіцці беларускай літаратуры, але і ў сцвярджэнні беларускага нацыянальнага мастацкага слова.
Зинаида Дроздова, кандидат филологических наук, старший научный сотрудник в отделе белорусской литературы ХХ и ХХІ столетий филиала «Институт литературоведения имени Янки Купалы» государственного научного учреждения «Центр исследований белорусской культуры, языка и литературы Национальной академии наук Беларуси»:
Другі раман «Подых навальніцы» – гэта ўжо, як сам Мележ казаў, раман-разважанне. Разважанне над падзеямі вялікага пералому, над калектывізацыяй. Мележ у сваіх накідах, у запісных кніжках часта пазначаў, што многа кулакоў мы нарабілі, многія з тых, каго высылаем, маглі б яшчэ папрацаваць, вельмі добра папрацаваць на карысць Радзімы, на росквіт яе.
Первый роман трилогии «Люди на болоте» был посвящен первоначальным мероприятиям советской власти на Полесье в 1920-е годы. Второй, по задумке автора, должен был отразить процесс коллективизации, а третий – события Великой Отечественной войны. Но по мере наработки материала и общения с очевидцами событий 1930-х годов автор понял, что бегло отразить такое явление, как коллективизация, не удастся. К сожалению, многое автор не успел воплотить в жизнь. А опубликованный сюжет «Полесской хроники» остановился на самых первых днях 1930 года.
Зинаида Дроздова:
Раман «Завеі, снежань» – гэта ўжо раман іншага тыпу. Яго нават называюць трагедыйным. Трагедыйным, асабліва калі ўлічыць тое, што захаваліся ўрыўкі з гэтага рамана, які незакончаны. У іх там, канешне, вельмі цікава хацеў Мележ паказаць калектывізацыю, і высылку, і раскулачванне, і пасля падзеі вайны. Але не ўдалося здзейсніць гэту задуму яму. Таму ён паказаў як раз халодную, мяцельную – сама назва нават «Завеі, снежань» – бездарожжа гэта, як раз воблік часу вельмі добра малюе.
В «Полесскую хронику» должно было войти пять романов. Однако смерть писателя не дала осуществиться этим планам. В архиве писателя были черновики еще двух романов с предполагаемыми названиями «За осокой берег» и «Правда весны». Тем не менее эти черновики также были опубликованы в 10-томном собрании сочинений писателя, которое вышло после его смерти. Многие критики до сих пор строят догадки, как же все-таки должна была закончиться знаменитая «Полесская хроника».
Любовь Рубан, младший научный сотрудник Дома-музея имени И.П. Мележа:
У чарнавіках Івана Паўлавіча Мележа ёсць некалькі глаў, якія былі, можна сказаць, прысвечаны яшчэ на дзве кнігі аб далейшым лёсе і Ганны, і Яўхіма, і Васіля. Як ён потым успамінае, казаў: я хацеў менавіта ахапіць 20-25 гадоў жыцця вось гэтага. І апісаць, як паводзілі сябе галоўныя героі ў час Вялікай Айчыннай вайны.
Николай Метлицкий, поэт, заслуженный деятель культуры Республики Беларусь:
Паказаць сваіх герояў у многіх калізіях часу і веку свайго. Засталося многа занатовак, напісаных па-мастацку нават выразна, старонак. Алесь Адамовіч, завяршаючы гэтую працу за Івана Мележа, сабраў многае ўжо ў дадатак да заключнага рамана «Завеі, снежань», быў надрукаваны гэты раздзел.
Зинаида Дроздова:
Мележ як хацеў скончыць сваю «Палескую хроніку»? У яго ўжо, канешне, задумы былі вялікія, грандыёзныя, хацелася вельмі многа расказаць, але канец яго ўсё ж такі ён там падае, як бы ён хацеў скончыць «Палескую хроніку». Ужо прайшла вайна, Васіль быў на вайне, ваяваў добра, быў кулямётчыкам. І вось ён спачатку на лесанарыхтоўкі паехаў, а пасля пацягнула зноў у родныя Курані. Там сказана – Васіль арэ і думае: ні зямлі, ні Ганны Паміж зямлёю і Ганнай ён выбраў зямлю. І вось ён дурань – пра сябе такая думка, яго слова. Мележ напісаў, што добры канец, а яшчэ трэба жыць, як жыццё паказвае.
