Марзалюк: немцы ў 1941 годзе зрабілі так, што ў Заходняй Беларусі важнейшыя пасады занялі палякі

Новости Беларуси. Историческое беспамятство? В Международный день освобождения узников фашистских концлагерей в ток-шоу «По существу» обсудили современную трансформацию националистических идей.

Кирилл Казаков, СТВ:
Мы все знаем прекрасно, что у нас, по сути, война была между Германией и СССР. Но если вспомнить историю, то 1941 год породил всплеск национализма на нашей территории не только немецкого, у нас появились националисты литовские, украинские, польские. А националисты, которые не входили официально в германскую группу этническую, они здесь что натворили?

Вячеслав Данилович, ректор Академии управления при Президенте Беларуси:
Они много чего здесь натворили. Следует понимать, что это не просто было появление и использование этих националистических формирований, это часть глобальной стратегии западных элит и конкретно в то время нацистской Германии – это стратегия «разделяй и властвуй». Надо было посеять ненависть между народами, и здесь националистические движения как нельзя лучше подходили. Эти националисты высказывали претензии на определенные белорусские территории, хотели их зачистить от белорусов и предоставить в распоряжение.

Кирилл Казаков, СТВ:
Поляки хотели литовской территории, а литовцы – белорусские территории.

Вячеслав Данилович:
Все верно. И всех использовала верхушка нацистского рейха в своей политике.

Игорь Марзалюк, депутат Палаты представителей Национального собрания Беларуси:
Немцы ў 1941 годзе зрабілі так, што ў Заходняй Беларусі важнейшыя, ключавыя пасады (бургамістраў, начальнікаў паліцыі) занялі палякі. Далі магчымасць палякам у 1941 годзе, польскім нацыяналістам у тым ліку, разабрацца з беларускім актывам за 1939 год пад выглядам барацьбы з камуністамі. А з 1942 года кіраўніцтвам СС на землях Заходняй Беларусі, Заходняй Украіны і Віленскага краю Літвы была спланавана і праведзена з удзелам і рукамі беларускіх, украінскіх і літоўскіх нацыяналістаў так званая антыпольская акцыя, якая доўжылася ўвесь 1942 і 1943 гады. Сутнасць гэтай акцыі – вынішчэнне польскага насельніцтва пад кодавай назвай «беларусізацыя», «літванізацыя», «украінізацыя» краю. Дарэчы, Валынская разня ішла ў рэчышчы гэтай акцыі. І з 1942 года ўсе гэтыя нацыяналісты мясцовыя бралі ўдзел так ці інакш у гэтым.

Спецыфіка Беларусі была ў тым, што нашыя беларускія нацыяналісты вынішчалі ў першую чаргу польскую інтэлігенцыю. У лагеры Колдычыва пад Баранавічамі, дзе быў 13 беларускі батальён СД, – гэта вынішчаныя палякі, яўрэі, цыганы, партызаны. Самае галоўнае, што распальванне гэтых этнічных канфліктаў прыводзіла да рэакцыі іншых. І калі мы кажам пра Армію Краёву, пра злачынствы супраць беларускага народу, мы звычайна называем толькі імёны, напрыклад, Райс Буры, але архіўныя дакументы Цэнтральнага штаба партызанскага руху выразна сведчаць, што з канца 1943 года пад назвай «умацаванне польскасці на Крэсах Усходніх» пачынаюцца генацыдныя акцыі супраць беларускага праваслаўнага насельніцтва на тэрыторыі Заходняй Беларусі. І гэтых дакументаў вельмі шмат. Гэта вынішчэнне вёсак, расстрэлы мірнага насельніцтва, знішчэнне праваслаўнага святарства.

Вячеслав Данилович:
Тыя ж самыя нацысты, калі сітуацыя змянілася, пачалі падтрымліваць зброяй атрады Арміі Краёвай, якія павінны былі знішчаць савецкіх партызанаў.

Игорь Марзалюк:
Згодзен абсалютна, гэта вельмі ганебны момант. У канцы 1943 года па ўзгадненню паміж вышэйшым кіраўніцтвам СС было ўзгоднена з Гімлерам: камандзіры Арміі Краёвай на тэрыторыі Віленскага краю, Навагрудчыны і Стаўбцоўшчыны заключылі з немцамі пагадненне, атрымлівалі ад немцаў зброю да самага канца акупацыі. У абмен за гэта яны атрымалі магчымасць дапамагаць немцам адпраўляць ужо беларускае насельніцтва на прымусовыя работы і збіраць на карысць немцаў падаткі.

Алексей Авдонин: как зарождался национализм в 1930-х и какими инструментами насаждают эти идеи в Европе сегодня? Здесь подробности.