Родных Купалы раскулачили и отправили на этап. Что сделал поэт, чтобы спасти мать и сестру?

Новости Беларуси. Белорусский поэт и переводчик, драматург, публицист, классик белорусской литературы и первый народный поэт БССР Янка Купала. Он вывел белорусскую поэзию на мировой уровень и предопределил тенденции развития белорусской культуры последних столетий. Песняр жил и творил в непростое время: период национального возрождения на стыке XIX и XX веков, Первая мировая, установление советской власти, начало Великой Отечественной войны. Об этом и не только рассказали в документальном проекте «Тайны Беларуси».

В 1920-1930-е годы Янка Купала активно занимался общественной работой: был одним из инициаторов создания Белорусского государственного театра, БГУ, Инбелкульта. А в 1925 году за вклад в литературу Янка Купала первым среди белорусских писателей получил почетное звание народного поэта БССР. Он был знаменитой личностью, депутатом и всегда оставался ярким и обаятельным человеком.

Мария Борткова, заведующая отделом научно-экспозиционной и выставочной работы учреждения «Государственный литературный музей Янки Купалы»:
Сярод натоўпу проста на вуліцы Янка Купала, які быў адносна невысокага росту, 1,74, як сведчыць яго ваенны білет, але пры гэтым нязменна вылучаўся сваёй стромкасцю фігуры, паставай такой элегантнай, любіў гуляць, шпацыраваць з кіёчкам, і такім чынам быў прыхільнікам англійскага касцюма ў гардэробе.

Ольга Губская, заведующая кафедрой белорусского и русского языков БГЭУ, докторант БГУ, кандидат филологических наук:
Янка Купала быў прыгажун, ён любіў добра апранацца, ён любіў смачна есці, у яго быў вельмі добры густ. І ён любіў нават сваё памяшканне ўсталёўваць з добрым густам.

Мария Борткова:
З класічным англійскім гарнітурам мог арганічна спалучаць вышываную кашулю і падпяразваўся такім тканым поясам. Вось такі шматгранны воблік паэта быў, але нязменна было адно, гэта заўсёдная элегантнасць і чароўная ўсмешка, якая западала людзям у душу і сэрца.

В 20-е годы в Белорусской ССР начался процесс, известный как белорусизация: руководство страны поддерживало возрождение и становление белорусской национальной науки, развитие языка, его преподавание в школах и развитие литературы.

Галина Варенова, ученый секретарь учреждения «Государственный литературный музей Янки Купалы»:
30-ы год стане як бы тым годам, калі будзе канчаткова зразумела, што працэс беларусізацыі згорнуты. Як раз у гэты час у Беларусі рыхтуецца такі вялікі, палітычны па сутнасці працэс па справе Саюза вызвалення Беларусі. Контррэвалюцыйная арганізацыя, пры якой дарэчы нібыта была яшчэ нават такая тэрарыстычная ячэйка, якая павінна была нават здзейсніць нейкія памеркаванні як бы карных органаў, нейкія сапраўды дзеянні супраць савецкай улады. І цэнтральнае партыйнае кіраўніцтва саюза было цалкам у курсе гэтай справы, было вырашана менавіта ў цэнтры прызначыць двух ідэолагаў гэтага контррэвалюцыйнага саюза, а менавіта нашых народных паэтаў Янку Купалу і Якуба Коласа.

Для Купалы эти события стали особенно тяжелыми в эмоциональном плане. 1930-й год для него юбилейный – 25-летие его творческой деятельности. С одной стороны, он получает поздравительные телеграммы, в том числе и от Коммунистической академии, которая была идеологическим центром всего Советского Союза, подписанная Анатолием Луначарским. А с другой стороны, проходят аресты людей, с которыми дружил Купала и поддерживал творческие отношения.

Ольга Губская:
Яго запрашаюць у Маскву, сам Луначарскі віншуе яго. Янка Купала ў Маскве выступае са словамі ўдзякі, дзе абяцае кіравацца і далей ленінскімі шляхамі, і ў гэты перыяд да яго даходзяць звесткі, што яго маці і яго сястру, якія жылі ў Акопах, раскулачылі.

Его родители арендовали землю и часто переезжали с места на место. Рассказываем о детстве и семье Янки Купалы – подробности здесь.

Бенигна Ивановна Луцевич, мать поэта, арендовала усадьбу Окопы, а после революции она перешла в ее владение. Но все меняется в первой половине 1930 года.

Елена Гурецкая, заведующая филиалом «Окопы» учреждения «Государственный литературный музей Янки Купалы»:
Дужую гаспадарку Акопаў сцягваюць у цэтры калгаса, родных Купалы раскулачваюць.

Ольга Губская:
І яны ўжо едуць у цягніке. І іх ужо пусцілі па этапах. І канешне Янка Купала прыклаў усе свае намаганні, каб вызваліць маці і сястру, іх знялі з цягніка недзе пад Барысавам.

Галина Варенова:
Яго новы зборнік, творы 1918-1928 год, вось такі своеасаблівы паэтычны летапіс як раз той беларусізацыі, станаўленне Беларусі як рэспублікі, ён увесь тыраж трапляе пад нож. Захаваліся нешматлікія адзінкі гэтага зборніка, яго разбіраюць на аркушы, згадвалі, што ў вершы Янкі Купалы на працягу года гандлёвая сетка Мінска проста пакавала харчовыя прадукты.

Янку Купалу пугала судьба научного и литературного наследия. Книги пропадали из библиотек и магазинов, жизнь теряла смысл. И вероятность продолжения ночных допросов в один момент завела поэта в тупик.

Галина Варенова:
І ён прымае рашэнне абараніць сваё добрае імя, абараніць і сваіх блізкіх, і канешне, сваю творчую спадчыну, найперш вось, зрабіўшы замах на ўласнае жыццё.

Поэт написал предсмертное письмо. Обращение было направлено руководителю правительства БССР Александру Червякову. Купала писал: «Лучше смерть физическая, чем незаслуженная смерть политическая».

Галина Варенова:
Купала нанёс сябе цяжкое раненне, ён ударыў сябе ў бок нажом. Сёння здаецца, што гэта не такое значнае пашкоджанне, але трэба згадаць узровень тагачаснай медыцыны, антыбіётыкі яшчэ толькі-толькі ўваходзяць у асяродак, а як раз гэтае раненне асабліва цяжкое тым, што ўзнікаюць запаленчыя працэсы, якія сёння прадухіляюць сучасныя прэпараты.

Поэту повезло. Недалеко от дома Купалы жила семья братьев Луцкевичей. Стефан был прекрасным врачом, и именно к нему бросились родственники Янки, когда увидели его раненым. Купале практически сразу была оказана профессиональная первая помощь. А дальше своевременно в процесс вмешался прекрасный хирург Николай Бобрик, который и спас ему жизнь.

Галина Варенова:
У далейшым на некалькі месяцаў Купала па сутнасці знікае з жыцця. Хутчэй за ўсё знаходзіцца ў шпіталі, нават прасачыўшы летапіс жыцця і творчасці па сутнасці да вясны не бачым, каб паэт некуды з’яўляўся, прымаў актыўны ўдзел у грамадскім жыцці.

Ольга Губская:
Наступны момант у біяграфіі – гэта, канешне, адкрыты ліст, ці пакаянны ліст Янкі Купалы, дзе ён прызнае нашаніўскую дзейнасць памылковай і абяцае далей кіравацца і працаваць па прынцыпах камуністычнай партыі і бальшавіцкай ідэалогіі.

Галина Варенова:
У адкрытым лісце, які з’явіўся на старонках «Звязды», павінны былі быць імёны арыштаваных. Хаця яшчэ і не асуджаных, менавіта як нацыянал-дэмакратаў, ворагаў народа, тым не менш, ніводнага імя ў тых нацдэмаў у артыкуле за подпісам Купалы няма.