Его произведения не могли не быть замечены кинорежиссерами. Иван Шамякин стал обладателем самой престижной премии. Народный писатель, который творил для своих читателей. В документальном проекте «Тайны Беларуси» мы расскажем о самых счастливых годах жизни Ивана Шамякина и о том, как в одно мгновение для него все остановилось. К 100-летию народного писателя.
Без творчества Ивана Петровича Шамякина невозможно представить современную белорусскую прозу. Его книги выходили миллионными тиражами и были переведены на десятки языков мира.
Зинаида Дроздова, кандидат филологических наук, старший научный сотрудник в отделе белорусской литературы ХХ и ХХІ столетия филиала «Институт литературоведения имени Янки Купалы» государственного научного учреждения «Центр исследований белорусской культуры, языка и литературы Национальной академии наук Беларуси»:
Іван Шамякін – народны пісьменнік Беларусі і адзін з самых галоўных даследчыкаў беларускай нацыі. Яго называлі пісьменнікам сучаснасці. Хоць Іван Шамякін не толькі... Хоць, канешне, так, ён у асноўным пісаў па гарачых слядах, але ён таксама паглыбляўся і ў гісторыю.
Его биография – это многочисленные романы и рассказы, в которых он на протяжении более половины XX века отвечал на насущные проблемы современности. И сейчас читатели видят его по-новому, и в его творчестве открываются невидимые ранее глубины. Так что же стало основой его литературного таланта? Вероятнее всего, его родной край, ведь места эти необыкновенно красивы. Да и расположены они на границе трех стран: Беларуси, России и Украины.
Татьяна Шамякина, дочь Ивана Шамякина:
Іван Пятровіч Шамякін нарадзіўся ў 1921 годзе ў вёсцы Карма. Бацька быў спачатку селянін, пасля ляснік, і ўсё жыццё прарабіў лесніком, але, праўда, у розных мясцінах Гомельскай вобласці. У сям’і было чацвёра дзяцей.
Мать Ивана Шамякина – Синклетия Степановна – происходила из богатой крестьянской семьи и отличалась добротой и мягкостью. Отец, Петр Минович, был строгим и малоразговорчивым. Из-за работы лесником семье часто приходилось переезжать, а юному Ивану неоднократно менять место учёбы. Закончил он Маковскую семилетнюю школу. Писатель часто вспоминал свою учительницу белорусского языка и литературы Евгению Кузьминичну Антипову: «Яна неяк асабліва змагла прывіць любоў да роднага слова, такую моцную, што пранёс я яе і праз тэхнікум, дзе мову не вывучалі, і праз вайну, дзе заўсёды гаварыў па-руску».
Татьяна Шамякина:
Брат Івана Пятровіча – Павел – загінуў на Вялікай Айчыннай вайне. Сёстры Таццяна і Галіна жылі і асноўным у Гомельскай вобласці і ў Гомелі, мелі свае сем’і. Вельмі важна, я лічу, падзея і ўвогуле з’ява ў жыцці Шамякіна – гэта яго шлюб з Марыяй Філатаўнай.
Уже во время учебы в техникуме Иван Шамякин писал стихи. Он был членом литературного объединения при городской газете «Гомельская проза». В то время он решил попробовать себя в прозе, но получил отказ в публикации от редакции журнала «Пламя революции». И это только воодушевило писателя.
В Минске семья Шамякиных проживала в частном доме на нынешней улице Якуба Коласа. Вскоре в семье родилась дочь Татьяна, а затем – сын Александр.
Татьяна Шамякина:
Пасяліліся на прыватнай кватэры ў раёне цяперашняй «Камароўкі», тады гэта была драўляная забудова. У невялічкім пакойчыку, там і я нарадзілася.
Роман о белорусских партизанах «Глыбокая плынь» был высоко оценен читателями, и в 1951 году Ивана Шамякина представили на получение самой престижной премии – Сталинской. Он стал самым молодым белорусским писателем, чье творчество было отмечено на столь высоком уровне. На премиальные он купил автомобиль «Победа», хотя водить машину не умел.
Татьяна Шамякина:
Нам далі асобную кватэру на рагу вуліц Камсамольская і праспекта Незалежнасці, тады Леніна. Але кватэра размяшчалася на самым нізе, на першым паверсе, нават ужо трохі ў цокальным, заўсёды была вельмі цёмная, нязручная, але тры пакоі. І ці ў 1954-м, ці ў 1955 годзе, дакладна я ўжо не памятаю, быў пабудаваны так званы пісьменніцкі дом па вуліцы Карла Маркса, 36. Насупраць тагачаснага Саюза пісьменнікаў Беларусі.
Павел Науменко, доцент кафедры истории белорусской литературы филологического факультета Белорусского государственного университета, кандидат филологических наук:
Гэты славуты 36-ы дом, пісьменніцкі, на Карла Маркса, і ўсе качавалі з кватэры ў кватэру. Мяне туды прынеслі з роддома, выселіўся Мележ з 22-й кватэры, засяліўся мой бацька, насупраць жыў Шамякін. Шамякін перасяліўся ў былую Машэраўскую кватэру на Янкі Купалы, у нашу кватэру засяліўся Гілевіч, мы перайшлі ў Шамякінскую. Такі кругаварот.
Татьяна Шамякина:
І вось там мы пражылі 15 гадоў, гэта бадай самыя шчаслівыя гады ў жыцці сям’і, у маім асабістым жыцці, там нарадзілася мая малодшая сястра Алеся Іванаўна, адтуль я хадзіла ў школу №2, яна размяшчалася па вуліцы Энгельса, насупраць Тэатра юнага гледача.
Иван Шамякин – это человек, который многое пережил в личной жизни. Уже с детства он понимал значимость хорошей книги, испытал ее влияние на разум и душу и в своих произведениях стремился к этому. Автор хотел, чтобы его произведения стали хорошим другом для читателей, учителем и советчиком для них, научили их быть людьми. Именно это и стало основным мотивом в творчестве писателя.
Николай Метлицкий, поэт, заслуженный деятель культуры Республики Беларусь:
Ён быў такі жывы, рухомы, сам ішоў насустрач жыццю. Ён не чакаў, калі нешта прыплыве само па сабе і вось я, як мудры філосаф, седзячы ў сучаснай бочцы з дэагенаўскім вопытам, буду нешта занатоўваць. Шамякін быў у эпіцэнтры жыцця, ён мог выступіць бліскуча на Пленуме Саюза пісьменнікаў, на любым літаратурным вечары, куды яго клікалі. І да чаго ляжала душа і спрэчка за тое, якой павінна быць сучасная літаратура, ён таксама прымаў жывы, актыўны ўдзел. І тварыў, тварыў да апошніх дзён жыцця, і тварыў настолькі прасветлена, настолькі закахана ў сваю родную Беларусь, у нашу Айчыну, з жаданнем ёй дабра і будучыні.
Елена Сузько, кандидат филологических наук, доцент кафедры белорусской и русской филологии филологического факультета Мозырского государственного педагогического университета имени Ивана Петровича Шамякина:
Чаму творчасць Івана Пятровіча Шамякіна выклікае такую цікавасць? Відавочна, найперш, сваёй актуальнасцю ва ўсе часы, таму што праблемы, узнятыя пісьменнікам у яго творах – такіх, як, напрыклад, «Сэрца на далоні», «Вазьму твой боль», «Атланты і карыятыды» – будуць запатрабаваны заўсёды. І асабліва пісьменніка цікавіла духоўна-маральнае здароўе, духоўна-маральны мікраклімат грамадства канца XX – пачатку XXI стагоддзя.
Следующий – не менее популярный – роман Ивана Шамякина «Сердце на ладони», который он писал четыре года. Он впервые был опубликован в газете «Пламя», а в 1964 году был выпущен отдельным изданием.
Мария Шамякина, внучка Ивана Шамякина:
«Сэрца на далоні» – пра медыцынскіх работнікаў, Марыя Філатаўна ж, бабуля мая, была фельчарам, і таму гэта было яму таксама вельмі блізка, з вялікай павагаю ён да гэтай прафесіі, да яе прызвання чалавечага пісаў. І асабістае стаўленне моцна заўважаецца таксама ў творы. Яе любяць медыцынскія работнікі. Можна сказаць, што для некаторых прафесій Іван Шамякін зрабіў культавыя творы.
Елена Сузько:
Доктар Яраш, акрамя сваёй непасрэднай медыцынскай справы, яшчэ займаецца вельмі важнай педагагічна-асветніцкай дзейнасцю. Таму што ён спрабуе данесці праўду пра Вялікую Айчынную вайну, пра Мінскае падполле сваім дзецям, сваім вучням, ну і, безумоўна, усяму маладому пакаленню.
В 1972 году Ивану Шамякину было присвоено звание Народного писателя Белорусской ССР. Он был любимым автором среди своих читателей и стал хранителем белорусской культуры и языка. Две темы – война и современность – были центральными в его творчестве.
Мария Шамякина:
Сёння моцна недаацэньваюцца многія, не то што самі творы, а тое, наколькі яны робяцца актуальнымі менавіта ў наш час. Канешне, мы ведаем, што ваенныя тэматыкі пісьменнікаў, у першую чаргу Іван Шамякін шмат напісаў пра гэты ваенны час, але і пра пасляваенны, пра будаўніцтва, як адраджалася краіна і фактычна будавалася тое, што мы зараз бачым вакол сябе. Гэта якраз у яго пасляваенных творах. Самыя апошнія яго апавяданні, аповесці даволі змрочнага характару. Гэта свайго роду антыўтопіі, толькі гэта фантастыка вельмі блізкага прыцэлу.
Зинаида Дроздова:
У 1998 годзе выйшла яго кніжка «Палеская мадонна». Там ён закранае такія цікавыя тэмы. Тыя героі, якія раней былі атэістамі і гэтак далей, ужо пачынаюць прыходзіць да веры, але яшчэ пакуль што неафіты, яны не разумеюць яшчэ, што такое Бог, але рэлігійную тэматыку Іван Шамякін закранае.
Николай Метлицкий:
Гэтыя перыяды яго творчасці, на жаль, мала даследаваны нашай крытыкай. Мы неяк тады глядзелі на той самотны настрой, які адбіўся ў такіх творах, як «Сатанінскі тур», «Адна на падмостках», «Губернатар», «Выкармак», «Пошукі прытулку» – гэты цыкл аповесцяў ужо тады паказваў, што ў чалавеку надломваецца самае галоўнае, чалавечае.
Зинаида Дроздова:
І мова таксама, як, напрыклад, з класікаў нашых у Мележа, у Івана Шамякіна таксама такая мова, хоць псіхалагізм Івана Шамякіна іншы зусім. Як кажуць, былі тры Іваны ў беларускай літаратуры – Іван Навуменка, Іван Шамякін і Іван Мележ. Дык вось з гэтых Іванаў, мне здаецца, па псіхалагізму Шолахава якраз пайшоў, вельмі блізкі да псіхалагізму Шолахава псіхалагізм Івана Шамякіна.
Мария Шамякина:
У яго ёсць шэраг такіх твораў, дзе ён прадбачыць вельмі змрочнае будучае, самае бліжэйшае пасля распаду Савецкага Саюза, для краіны. На шчасце гэта не ажыццявілася, так што пры тым, што ён быў вельмі вялікі псіхолаг і знаўца чалавечых характараў, але дарам прадбачання, на наша шчасце, ён не валодаў. Таму гэтыя сюжэты, якія ў яго не жыццярадаснага плану, засталіся толькі на паперы.
Иван Шамякин написал 12 романов, 26 повестей, 10 пьес и несколько десятков рассказов. Под его именем выпущено огромное количество статей, очерков, дневниковых записей. За его длинную творческую жизнь было выпущено 130 книг общим тиражом свыше 25 миллионов экземпляров. Его книги переведены более чем на 30 языков мира. За свою творческую жизнь Иван Шамякин выработал свой стиль слога и первым раскрыл те темы, которые ранее не затрагивались.
Зинаида Дроздова:
Ён у асноўным раскрываецца не так, як, дапусцім, у Мележа – праз маналогі ўнутраныя. У яго – праз дзеянні, праз партрэт знешні, праз рухі, жэсты. Вось тут ён майстар псіхалагічнага аналізу.
Елена Сузько:
Творчасць Івана Пятровіча будзе запатрабавана заўсёды. Гэта адна з унікальных, адна з самых праблемна насычаных і актуальных мастацкіх з’яў XX і XXI стагоддзя.
Павел Науменко:
У яго была вельмі моцная рыса: ён адчуваў нейкую з’яву, якая толькі-толькі носіцца ў паветры. Яе ўсе адчуваюць, яе ніхто не сфармуляваў. І гэта адбілася вось у шэрагу ягоных раманаў.
Николай Метлицкий:
Ён браў з жыцця ўсё для сваіх твораў. Нават на літаратурнай сустрэчы ён умеў за гэты кароткі час распытаць 3-4 чалавекі і вызначыць у іх самае лёсавае, тое, што іх найбольш хвалюе, што ў іх за душой. Вось так жыў Іван Пятровіч Шамякін. Яго вельмі-вельмі любілі чытачы.
Читайте также:
Они познакомились в 5 классе и прожили вместе 58 лет. Невероятная история любви Ивана Шамякина и его жены
Раман «Злая зорка». Як апавяданне стала адзіным вялікім творам пра Чарнобыльскую трагедыю?
«Усе дачкі Івана Пятровіча – філолагі». Хто сёння працягвае працу знакамітага беларускага пісьменніка?
