Здесь не стихают птичьи трели, сплетаются ветки вековых деревьев, пленит аромат уникальных растений. Царят невероятная гармония и волшебная атмосфера. Вы словно оказываетесь героем мистической пьесы посреди массивных зеленых аллей, мягкого света и деревьев причудливой формы.
Этот дубово-темнохвойный лес примыкает к улице Курчатова и напоминает настоящей оазис в шумных бетонных джунглях столицы. Сегодня эта уникальная дубрава занимает территорию в 24 гектара и находится под охраной БГУ. Однако жители расположенной поблизости деревни Щемыслица хорошо знают, что лес был здесь еще при их прапрадедах и особенно гордятся им.
В XIX – начале XX веков земли в окрестностях деревни Щемыслица и дубрава принадлежали известному роду Гуттен-Чапских.
Они входили в их фальварок Прилуки, который был лесным. В 1860 году половину его территории составляли леса, однако от естественной реликтовой дубравы в 150 гектаров остался лишь этот участок. Его романтично называют в честь последних владельцев – дубрава Чапского.
Алесь Спицын, биолог:
Мы зараз знаходзімся на тэрыторыі студэнтскага гарадка БДУ і гэты гарадок, у сваю чаргу, знаходіцца на землях, якія належылі калісці да Прылуцкага ключа. І цэнтр гэтага маёнтка знаходзіўся ў Прылуках. Маёнтак належыў спачатку Іваноўскім, потым ён перайшоў да Станкевічаў з пасагам, потым з пасагам жа перайшоў да знакамітага роду Чапскіх. Усе гытыя землі (Малінаўка, пачатак ракі Лошыца) – гэта была мяжа Прылуцкага ключа.
Гэтыя лясные масівы падтрымліваліся, яны акуратна выкарыстоўваліся, гаспадары былі досыць пільныя. Але ў часы Другой сусветная вайны гэтыя тэрыторыі падлягалі зачысцю, таму што спачатку, пад час нямецкай акупацыі, як раз тэрыторыю вакол чыгункі зачышчалі для таго, каб не мелі падыходу партызаны, драўніну вывозілі ў Еўропу таксама.
Так, в послевоенное время площадь экологической зоны сократилась в два раза, лесной массив был рассечен на несколько частей.
Кстати, в начале зеленой полосы, где расположены факультет радиофизики БГУ и Институт прикладных физических проблем, можно увидеть не только мощные белорусские дубы, но и коллекциею экзотических деревьев: лиственницу, канадскую ель, которые посадили здесь еще в 70-80 годы прошлого века, но это единичные насаждения – этакий экспериментальный лес. А вот в историческую дубраву мы попадаем через студенческий стадион и видим необычное сочетание елей и дубов.
Алесь Спицын, биолог:
Зазвычай такое вельмі рэдка сустракаецца, таму што яліны заглушаюць рост дубоў, закісляюць глебу, дубы не могуць сумесна з ялінамі расці. І вось каля гэтага ўчастка лесу быў насаджаны дадатковы парк дубоў. Вось там вельмі добра відаць, што насаджаны, бо яны ідуць алеямі. Тут дубы дзікія, якія выраслі разам з елкамі. Чаму тут быў створаны гэты парк, не зусім зразумела, таму што сам палац знаходзіцца ў Прылуках. Магчыма, тут знаходзіўся нейкі паляўнічы дамок, для якога быў зроблемы вось гэты парк сярод усяго ляснога масіва.
Изогнутые стволы и волнообразные ветви старожилов словно готовы вам рассказать свои легенды. Эта часть дубравы самая аутентичная, дальше идет парковая часть.
Кстати, до 1986 года это место было дремучим и заброшенным. В планах по расширению Минска и строительству студенческого городка значился снос ценной части дубравы, на ее месте собирались возвести гаражный кооператив.
Алесь Спицын, биолог:
У барацьбе ўдзельнічалі шмат якія людзі, у прыватнасці, будучы інжынер вось гэтай дубравы Марына Качаргіна-Зайцава, некаторыя іншыя людзі з біалагічнага факультэта, проста нераўнадушныя з грамадскасці. І вось удалося гэтае месца адстаяць. І ў 1986 годзе гэтай тэрыторыі быў нададзены статус помніка прыроды рэспубліканскага значэння.
На заднім плане мы бачым дуб вельмі цікавай формы. Можна сказаць з пэўнай доляў упэўненнасці, што ён быў жолудам у часы апошняга падзелу Рэчы Паспалітай, таму што яму каля 200, можа, 210 гадоў. Яго форма такая вельмі спецыфічная. Звязана менавіта з тым, што ён рос пастаянна, усё сваё жыццё, сярод ялін. Яліны пастаянна яму святло закрывалі, а ён пастаянна паварочваўся вакол свёй асі для таго, каб знайсці сваім галінам лепшае выкарыстанне, лепшае становішча, каб лавіць сонечнае святло.
Некоторые экзоты завезли в этот лес еще в начале XX века сами Чапские. С 30-40-е годов прошлого века дубрава принадлежит БГУ. С исследовательской целью ученые посадили здесь сосну Мюррея, дуб северный и другие деревья, сообщили в программе «Минск и минчане» на СТВ.
Среди ботаников, трудившихся над обогащением дубравы, был ученик известного генетика Николая Вавилова. Он писал своему учителю об эксклюзивном лесном ландшафте. Согласно легенде, именно Вавилову принадлежит идея посадить здесь экзотические деревья, чтобы посмотреть, как они будут сосуществовать вместе с дубами и елями.
Алесь Спицын, биолог:
Сюды былі пасаджаны ў першую чаргу манчжурскія арэхі. Гэта вялікія такія, як ў пальмаў, лісты. Зараз яны для азелянення Мінска вельмі шырока выкарыстоўваюцца. Ён падобны на грэцкі арэх, такі ж самы ў яго сакавіты плод, ядуць яго костачку. Праўда, есці там мала чаго. Манчжурскі арэх тут вельмі добра прыжыўся і нават яго прыходіцца вырубаць часам, таму што арэхаў шмат падае кожны год, і проста дываном усё зарастае.
Черемуха мака, гай амурских бархатцев. Сейчас в дубраве растет около 80 уникальных деревьев, а всего – более 480 видов растений. Некоторые из них занесены в Красную книгу Беларуси.
Алесь Спицын, биолог:
Тут можна пабачыць сібірскую елку з такой карой, можна назваць яе пробкавай елкай, таму што корак таўшчэзны ў параўнанні з нашай ялінай. Можна амаль што, напэўна, коркі для бутэляк з іх рабіць. Гэта папяровая бяроза. Яе таксама прывезлі з Далёкага Усходу. Яна тут адна, адзіная. Чаму папяровая? Таму што на рукапісы падобная кара ў яе.
Такое наследие, как дубрава Чапских, достойна того, чтобы радовать своей красотой еще не одно поколение.