«На Захадзе не верылі ў тое, што адбывалася ў БССР». Трагічная гісторыя княжацкай сям’і Друцкіх-Любецкіх

Навіны Беларусі. Новае поле – былы палац князёў Друцкіх-Любецкіх, паведамілі ў праграме «Цэнтральны рэгіён» на СТБ. У 30-я гады мінулага стагоддзя сядзібу пераўтварылі ў савецкую пагранічную камендатуру. Палац, а разам з ім і памяць аб, на жаль, трагічным лёсе гэтай знатнай сям’і, захаваліся да нашых часоў.

Ігар Мельнікаў, кандыдат гістарычных навук, аўтар экскурсійнага маршрута:
Гэта сядзібны палац сям’і Друцкіх-Любецкіх. Геранім Друцкі-Любецкі – гэта землеўласнік, які быў такога ўзроўню, як Эдвард Ваніловіч – багаты, вельмі ўплывовы чалавек. Яго лёс вельмі моцна звязаны з палітыкай і з мяжой. Ужо ў XX стагоддзі ён быў членам Дзяржаўнай Думы, уплывовым палітыкам, але раптам здарылася Польска-бальшавіцкая вайна, і гэта чалавек быў вымушаны з’ехаць у Польшу. Ён паехаў у Варшаву. І тут зноў перапляценні з сённяшнім днём, таму што тады была «іспанка», як у нас зараз каранавірус. Ён памёр, яго пахавалі ў Варшаве, а сям’я засталася тут. Жонка і дачка з’ехалі далей на Захад, а сын Канстанцін быў афіцэрам польскага войска, змагаўся на фронце супраць бальшавікоў.

Сын князя Канстанцін камандаваў Віленскай кавалерыйскай брыгадай. У 1939-м ён трапіў у палон да Савецкага Саюзу і потым быў расстраляны. Лёс яго сястры, княгіні Хрысціны, склаўся таксама вельмі сумна.

Яна Шыпко, карэспандэнт:
Мабыць, існавалі вельмі сумныя гісторыі лёсу? Таму што, як вы кажаце ў вашай кнізе, мяжа падзяліла не толькі мястэчкі, вёскі, але і сем’і.

Ігар Мельнікаў:
У гэтым будынку, зусім побач ад нас, знаходзілася месца, дзе трымалі людзей, якіх затрымлівалі на мяжы. У маёй кнізе «На мяжы цывілізацыі» апісаны моманты, калі перабягалі з Маладзечна польскія вайскоўцы і шлі сюды, на ўсход, каб вучыцца, працаваць. Іх у гэтым будынку дапытвалі. Канешне, цяжкая гісторыя. Нашы суайчыннікі былі вымушаны ў 30-я гады існаваць сапраўды на мяжы двух цывілізацый: заходняй – з аднаго боку, дэмакратычнай, з другога – капіталістычнай і досыць своеасаблівай, з другога боку – імперыя Сталіна, дзе беларусізацыя, якая згортваецца ў 30-я гады, рэпрэсіі.

Але на Захадзе, у паўночна-ўсходніх ваяводствах Рэчы Паспалітай да канца не ведаюць і не вераць у тое, што адбываецца тут, у БССР, калі чуюць пра рэпрэсіі ў памежнай зоне, перасяленні цэлых вёсак (вёску Каленкі зусім побач адсюль у 1936 годзе цалкам ліквідавалі: забралі, людзей перасялілі далей, а вёску знішчылі).

Ігар Мельнікаў:
Гэта адзін з сімвалаў той трагедыі, даваеннай мяжы. Тут пахавана Хрысціна Друцкая-Любецкая, дачка Гераніма Друцкага-Любецкага. Маладая дзяўчына, нарадзілася ў 1900 годзе ў Новым поле, тым самым палацу. Польска-бальшавіцкая вайна, і атрымліваецца, што палац апынуўся за Саветамі. Хрысціна выязджае з Варшавы і спрабуе даехаць да Новага поля, што памыліла дарогі, бо з боку Стоўбцаў яна была вымушана ехаць з кімсьці, потым ісці пешшу, і ў бок Новага поля, у бок Ракава яна ішла праз Рубяжэвічы.

У раёне Целяшэвіч, гэта невялікая вёсачка ля Сулы, яна трапіла ў рукі савецкіх памежнікаў. Яе затрымалі, прывезлі ў савецкую памежную заставу, там трымалі, і яна пачула, што яе збіраюцца вывозіць у Койданаў, Дзяржынск. Пачула і вырашыла бегчы. Маладая дзяўчына, 21 год, пабегла, а за ёй – памежнікі. І тут вельмі цікавы момант, які мы ведаем па архіўных дакументах: калі яе ўжо насціг начальнік савецкай заставы, яна выхапіла браўнінг і застрэліла гэтага памежніка. Хрысціну ўсё-такі злавілі, хаця яна ўжо была на польскім баку, і забілі.

Маці, Марыя Друцкая-Любецкая, спрабавала забраць парэшткі сваёй дачкі з могілак з Козінава ў 1921 годзе, калі савецкія ўлады забралі парэшткі палкоўніка Масціцкага, пазней – увесь час не атрымлівалася. У рэшце рэшт, у 1926 годзе гэтыя парэшткі ўдалося вывезці, прывезці сюды і пабудаваць гэтую крыпту. На гэтых каталіцкіх могілках пахавана шмат ахвяр мяжы.

Тут ёсць людзі, якія займаліся кантрабандай, хадзілі па розных справах. Далей ёсць крыж у памяць польскіх памежнікаў, якія загінулі ўжо ў верасні 1939 года. Падзеі былі досыць жудасныя і цяжкія, але пра іх варта памятаць.

Ракаў зрабіўся беларускім Лас-Вегасам. Экскурсавод расказаў пра кантрабандыстаў 1920-х гадоў (чытаць тут).