Археолог о ненайденной древней церкви на Немиге: «Думаю, она у нас где-то под ногами. Возможно, под проспектом Победителей»

3 марта 1067 года. Именно с этой даты начинается летоисчисление Минска. Тогда, 953 года назад, город был полностью разрушен после кровопролитной битвы на Немиге, когда сошлись войска полоцкого князя Всеслава Чародея и Ярославичей. Это жестокое сражение стало первым упоминанием Минска на страницах «Повести временных лет».

О летописных событиях почти тысячелетней давности – в программе «Минск и минчане».

Владимир Гилеп, археолог, редактор краеведческой газеты:
Мы, як раз знаходзімся на тым месцы, дзе ў 1961-1962 гг. знаходзіўся адзін з самых вялікіх раскопаў на тэрыторыі старажытнага Мінска. Я тады быў студэнтам і мы разам з Эдуардам Міхайлавічам Загарульскім, вядомым нашым прафесарам, доктарам навук, гісторыкам мы праводзілі археалагічныя раскопкі.

Станция метро «Немига» появилась на карте белорусской столицы более полувека назад. Тогда в районе будущей рельсовой магистрали археологи обнаружили уникальную находку – деревянное сооружение XI века.

Владимир Гилеп:
Калі вяртацца ў той час, то я вам скажу, што археалогіяй захапляліся практычна ўсе студэнты гістарычнага факультэта. Можна, канешне, прачытаць книжку пра Менск, але даведацца пра самую сутнасць старажытнага Мінска можна тады, калі ты возьмеш у рукі артэфакт, каклі ты сам дастанеш яго з зямлі, вымаеш і пакажаш яго людзям.

Петр Русов собственноручно достал из недр земли не один артефакт, каждый из которых все больше убеждал ученых в том, что здесь и был древний Минск. Но о каком тогда уничтоженном городе сообщала «Повесть временных лет»? Этот вопрос до сих пор не дает покоя краеведам. Почему, как уточняли летописи, войскам нужно было идти к Немиге, если столица и стояла там?

Сергей Тарасов, кандидат исторических наук, археолог:
У нас ёсць два месцы, дзве кропкі, дзе уласна кажучы існаваў Мінск. Канешне, гэта гарадзішча на рацэ Менцы. Гэта вёска Гарадзішча зараз. За музеем пад адкрытым небам беларускага побыту. Там горад узнік упершыню. Там ен быў заснаваны. Апрача замка, які там быў ўжо ў 9 стагоддзі. Апрача вялікага паселішча вакол замка – каля 40 гектар, там было прыблізна каля 100 вёсак, якія дамыкалі да гэтага замка. Яна васпрымалась як самастойная адміністраціўная адзінка.

Вось менавіта той Менск ўзялі Яраслававічы, менавіта той Менск яны ўпершыню спалілі. І потым дайшлі да Нямізы. Праўда, Нямігу мы зараз не бачым, таму шта яна захавана ўся пад зямлёй. Але Замчышча захавалася.

Археологи заинтересовались территорией Минского замчища – высокой насыпью на берегу Свислочи. Именно там раскопали укрепленную часть древнего города. Дальнейшие погружения в недра земли преподнесли ученым еще один сюрприз – фундамент каменного храма. Предположительно, его в XII веке построил князь Глеб Всеславович. Остается загадкой, почему он так и не был завершен.

Сергей Тарасов:
Далёка не ўсе тут раскапана, вывучана. Ёсць пытанні з памерамі старажытнага паселічша на Менцы. Напрыклад пытанні, дзе знаходзіўся княжыцкі церам. Дзе стаяла царква. Я маю на ўвазе не тую царкву, якую не дабудавалі ў 12 стагоддзі. Я больш чым упэўнены, што пасля таго, як князь Глеб апрынуўся вал і засыпаў пачатае будаўніцтва – гэтыя падмуркі, нездзе мусіць вырашыў пабудаваць царкву. Яна павінна была быць. Я думаю, яна ў нас недзе пад нагамі. Можа быць, пад праспектам Пераможцаў.

Земля хранит много артефактов прошлого: обувь, оружие, предметы быта. Сегодня их можно увидеть в экспозиции музея археологии, который, к слову, расположился на месте, где проводились раскопки. Здание возведено над сохранившимися фундаментами XVIII-XIX столетия. Каждый пласт земли здесь несет свою информацию.

Сергей Тарасов:
Калі мы гаворым пра 1067 год – гэта пласт пажару. Знічтожанае паселішча, людзі прыйшлі і пачалі зноў будаваць. Кожны год археалагічны пласт у горадзе, там дзе актыўная жыццядзейнасць, нарошчваецца на адзін сантыметр. Падлічыце: за сто год – адзін метр. Таму мы і стаім з вамі на ўзгорачку, а пад намі шэсць метраў культурнага пласту жызні нашых з вамі продкаў.

Еще каких-то полвека – и столица отметит тысячный юбилей. По историческим меркам – лишь миг. А старый Менск 1067 года навсегда останется точкой отсчета, к которой мы возвращались и возвращаемся.